Nijmegen
Twee legioenen
Nijmegen is met afstand de belangrijkste locatie van Romeins Nederland. Hier begon de Romeinse tijd van Nederland met de komst van twee legioenen in 19 voor Chr. Ook bouwden de Romeinen hier de stad Ulpia Noviomagus. Nijmegen speelde een belangrijke rol als militair, bestuurlijk, economisch en logistiek centrum in het directe achterland van de Limes. In de lange periode van vijf eeuwen Romeinse aanwezigheid veranderde het aanzien van Nijmegen enkele keren drastisch. Dat maakt het verhaal van Nijmegen op het eerste gezicht wat onoverzichtelijk – overal liggen resten uit verschillende perioden – maar juist daarom ook heel bijzonder en interessant.
Valkhof
De Valkhofheuvel heeft in twee perioden een belangrijke rol gespeeld in Romeins Nijmegen. Vanaf circa 12 voor Ch. lag hier Oppidum Batavorum, de hoofdstad van het district van de Bataven. De naam betekent letterlijk 'versterkte plaats van de Bataven’. In het jaar 70 stak de Bataafse rebellenleider Julius Civilis het stadje in brand. Daarna verrees een compleet nieuwe Romeinse hoofdstad in Nijmegen-West (Ulpia Noviomagus).
Ulpia Noviomagus hield rond 300 op te bestaan en de bevolking concentreerde zich weer rond het Valkhof. Daartoe bouwden de Romeinen op het Valkhof een stenen fort of castellum. Dit laat-Romeinse castellum diende ook als verblijf voor de opkomende Frankische elite in de 5e en 6e eeuw. Karel de Grote maakte van het castellum op het Valkhof uiteindelijk een van zijn paleizen.
Werelderfgoed Neder-Germaanse Limes
Zowel resten van Oppidum Batavorum als resten van het laat-Romeinse fort zijn onderdeel van Unesco Werelderfgoed Neder-Germaanse Limes.
Hunerberg
De Hunerberg in Nijmegen-Oost is de enige plek in Nederland waar een Romeins legioen een vaste basis had. Om het ingewikkeld te maken: dat gebeurde twee keer in verschillende perioden. De eerste keer was in de tijd van keizer Augustus, rond 19 voor Chr. Waarschijnlijk ging het toen om twee legioenen, zo'n 12.000 man. Na een paar jaar had opperbevelhebber Drusus zijn legionairs ergens anders nodig en vertrokken ze uit Nijmegen.
De legerplaats bleef ruim 80 jaar onbezet, totdat het Tiende Legioen Gemina zich hier vestigde en een castra (legioensfort) inrichtte. Het Tiende Legioen was in het jaar 70 vanuit Spanje komen marcheren om de laatste restjes van de Bataafse Opstand de kop in te drukken. Na de Bataafse Opstand liet keizer Vespasianus het legioen achter in Nijmegen, deels om de Bataven in de gaten te houden maar vooral om de limesforten aan de Rijn weer op te bouwen. Rond 103 vertrok het legioen naar Aquincum, het huidige Boedapest in Hongarije.
Werelderfgoed Neder-Germaanse Limes
De resten van het oudste kamp, van het legioensfort (castra) en de burgernederzetting (canabae) bij het fort zijn onderdeel van Unesco Werelderfgoed Neder-Germaanse Limes.
Kops Plateau
De Romeinen legden rond 12 voor Chr. op het Kops Plateau een fort aan, op het moment of vlak nadat de legioenen op de Hunerberg wegtrokken. De functie van het fort is niet helemaal duidelijk: het was te klein om grote hoeveelheden soldaten te huisvesten, maar het kende wel een paar monumentaal gebouwde woningen. De meeste archeologen vermoeden daarom dat hier een centrale commandopost van het Romeinse leger was. Rond 30 na Chr. diende het fort als standplaats voor ruiters, mogelijk van de Ala I Batavorum, de Bataafse ruiterij. Zo werd het fort ook onderdeel van de Limes. Tijdens de Bataafse Opstand in 69 na Chr. werd het verlaten en niet meer in gebruik genomen.
Werelderfgoed Neder-Germaanse Limes
De resten van een fort, een begraafplaats en een burgernederzetting zijn onderdeel van Unesco Werelderfgoed Neder-Germaanse Limes.
Ulpia Noviomagus
De stad Ulpia Noviomagus is waarschijnlijk gesticht rond het jaar 70 na Chr., als opvolger van het platgebrande Oppidum Batavorum. Op initiatief van keizer Traianus kwam de bouw van de stad goed op gang. Er verrezen openbare, monumentale gebouwen, zoals een forum en een groot badhuis. Rond de stad lagen uitgestrekte grafvelden. De stad Ulpia Noviomagus heeft tot ongeveer 300 bestaan. Daarna concentreerde de bewoning zich weer rond het Valkhof.
Van de stad wordt steeds meer bekend. De laatste jaren zijn bij nieuwbouwprojecten in dit deel van Nijmegen tal van bijzondere ontdekkingen gedaan, waardoor we een steeds beter beeld van de stad krijgen.
Begraafplaatsen en grafvelden
Eeuwenlang woonden veel militairen en burgers in Nijmegen. Een groot deel van hen is ook gestorven en begraven in en rond Nijmegen. Archeologisch onderzoek heeft dan ook een groot aantal begraafplaatsen blootgelegd met duizenden graven vanaf de komst van het Romeinse leger tot in de laat-Romeinse tijd. Dankzij onderzoek naar deze begraafplaatsen is duidelijk geworden dat door de eeuwen heen het grafritueel veranderde, van crematie naar begraving.
Wat is er te zien
- In De Bastei zijn muurresten van de stad Oppidum Batavorum zien.
- De nabijgelegen parkeergarage van het Holland Casino aan de Waalkade geeft een doorkijkje naar gevonden muurresten uit de Romeinse tijd.
- Het Valkhof Museum staat midden in het Romeinse fort en toont belangrijke vondsten uit de omgeving en van heel Romeins Gelderland (en soms daarbuiten).
- Op het plein voor het museum zijn grachten van het fort in het plaveisel zichtbaar gemaakt en wordt binnenkort een kunstwerk onthult.
- Op de Hunerberg zijn een poortgebouw en enige andere gebouwen zichtbaar gemaakt. Ook zijn er markeringen in het plaveisel en een nagebouwde Romeinse zuil.
- Museum Kam huisvest vitrines vol Romeins materiaal, deels opgegraven en verzameld op de Hunerberg en omgeving door Marius Kam aan het begin van de 20ste eeuw. Wekelijks worden hier rondleidingen gegeven.
- Het Kops Plateau biedt fantastische uitzichten over de omgeving.
Informatiepanelen geven uitleg over het Romeinse verleden. - Langs de Waal staat het Gezicht van Nijmegen, een vele malen uitvergroot Romeins ruitermasker gemaakt door kunstenaar Andreas Hetfeld. Het originele ruitermasker is te zien in het Valkhof Museum.
Bezoeklocaties in Nijmegen
-
Wijnterras & Pannenbakkerij De Holdeurn
Wijnterras & Pannenbakkerij De Holdeurn
6571 BK Berg en Dal
